Bu çalışma, Osmanlı Devleti’nin Rumeli coğrafyasında önemli yerleşim merkezlerinden olan Manastır şehrinin 1839-1876 yılları arasındaki sosyal, ekonomik ve idari yapısını incelemektedir. Makedon kralı II. Filip tarafından “Via Egnatia” ticaret yolu üzerinde kurulan Heraklea kasabası, Manastır şehrinin temelini oluşturur. XIV. Yüzyıl sonlarında Osmanlı Devleti idaresine geçer. Rumeli bölgesinde önemli bir yerleşim merkezi durumunda olan şehrin bu önemi, Osmanlı hâkimiyetinde de artarak devam eder.
1839 Gülhane Hatt-ı Hümayunu’nun ilan edilmesinin ardından, ülke coğrafyasının genelinde olduğu gibi Manastır şehrinde de bazı düzenlemelere gidildi. Özellikle idari alanda pek çok yenilikler meydana geldi. Bu dönemde şehir, Osmanlı idari taksimatındaki konumundan, kendisine bağlı sancak, kazâ, nâhiye ve köylere kadar pek çok değişiklik geçirdi. Manastır’ın üçüncü ordu merkezi olması da şehrin gelişimini pekiştirdi. Demografik yapısı ve geçirdiği değişimler, şehirde yaşayanların millet sistemi içindeki yeri, mahalleler, okullar, vakıflar, dinî yapılar, doğal afetler, eğitim ve sağlık gibi sosyal hayatla ilgili pek çok konu, bu çalışmada ayrıntılı bir şekilde incelendi. Hem vilayet hem de ordu merkezi olmasının yanında şehirdeki ticari hareketlilik, çok sayıda yabancı devletin burada konsolosluk açmalarına ve zaman içinde “konsoloslar şehri” olarak adlandırılmasına sebep oldu.
Günümüzde Kuzey Makedonya devleti sınırları içinde kalan Manastır şehrinde, Osmanlı Devleti’nin modernleşme sürecinin en yoğun olarak yaşandığı XIX. yüzyılda demografik, sosyal ve ticari canlılığının yanı sıra yabancı devletlerin faaliyetlerini de görmenin mümkün olduğu bu çalışma, Osmanlı Rumeli’si hakkında yapılan araştırmalara katkı sağlayacaktır.
