Meşrutiyet Ruznamesi Cavid Bey 4. Cilt

Cavid Bey’in Meşrutiyet Ruznamesi’nin elimizdeki dördüncü cildi, Cavid Bey’in 1 Temmuz 1919 tarihinde başlayan yirmi birinci defterleriyle, yirmi dördüncü defterinin sonu olan 28 Şubat 1924 Perşembe günki yazılarını ihtiva etmektedir. Ayrıca bu kısmın sonuna Cavid Bey’in Günlüklerinin bulunduğu Tarih Kurumu Kütüphanesi’nde Y-324-ek koduyla kayıtlı perakende evrakından meydana gelen belgeler eklenmiştir. Belgelerin bir kısmı okunmadığı için olduğu gibi metne ilave edilmiştir. Belgeler 72 pozdan ibarettir.

Bu kısımlarda Cavid Bey sonrası, Osmanlı hükümetindeki değişiklikler, bu sıradaki bağlantıları, uluslararası şirket temsilcileriyle görüşmelerini anlatmıştır. Daha sonra maceralı bir şekilde yurt dışına çıkışı görüşmeleri yazışmaları ayrıntılarıyla ele alınmaktadır. Yine bu süreçle İstanbul ve Anadolu’da meydana gelen gelişmeler Cavid Bey’in bakış açısıyla takip edilebilmektedir.

Özellikle TBMM Hükümeti’nin Fransızlarla yaptığı Ankara Antlaşması’nın zemininin hazırlanmasında Fransızlarla yaptığı görüşmeler ön plana çıkmaktadır. Daha sonra Lozan görüşmelerine davet edilmesi ve bu görüşmelerdeki komisyonlarda görev alarak yaptığı görüşmelerin ayrıntıları ve Türk heyeti arasında geçen tartışmalar ve onların tutumları konusundaki fikirleri dikkat çekicidir. Yine Lozan sonrası dönem ve Cumhuriyetin ilanı sürecinde yaşanan siyasi olaylar Cavid Bey’in kaleminden farklı bir açıdan takip edilebilmektedir.