"Yazdığın her sözcüğün, her virgülün hesabını vermek zorundasın!"
Bertolt Brecht
Hayyam'ın rubailerini Türkçeye kazandıran 18 Türk yazarın 18 kitabında yer alan 5236 rubai; incelenip taranarak, derlenip gruplandırıldıktan ve sınıflandırıldıktan sonra, 834 rubai olarak bu külliyatta toplanmıştır.
... Ozan Sağdıç'ın "Bir Islak Ateş" adlı kitabında Talât S. Halman'ın yazdığı önsözde şu satırları okuyunca kafamda bir şimşek çaktı: 'Hiçbir uzmanımızın girişmediği bir çalışma da, Hayyam çevirilerinin karşılaştırılmasıdır... Aynı rubailerin değişik ellerde ne gibi söyleyişler bulduğu, Hayyam'ın orijinallerine ne derece sadık kalındığı incelenmemiştir...
Bu satırlardan sonra yolumu çizdim. Hem ilk kitabımdaki 300 rubaiye, hem elimde kalan 400 rubaiye bu kitapta yer verecek; hem de Talât S. Halman ve benim gibi birçok Hayyam ve rubai severin dileği olduğuna inandığım bu çalışmayı -zamanımın elverdiği ve dilimin yettiği ölçüde- yerine getirecektim. Böylece hem amacım, hem de beni bu amaca ulaştıracak çalışmamın adı belli olmuştu: 'Hayyam Rubaileri Külliyatı'
İncelediğim bazı rubai çevirilerinin birbirleri ile olan benzerlikleri beni düşündürdü. Aynı rubaiyi, birçok farklı yazar çevirirken, üç-beş rubaide bazı benzerlikler, dizelerin bazılarında eş sözcükler, benzer uyaklar, benzer tamlamalar olabilirdi elbette.
Bu bölümdeki yazıları ve örnek olarak verilen rubaileri okuduktan sonra, "bu rubailere ne ad vermeli?" diye siz de bir düşünün lütfen.
Ben çok düşündüm çünkü. Rastlantı mı? Etkilenme mi? Benzerlik mi? Benzerlik ötesi mi derken; şu adı uygun gördüm sonunda: (H)ayret ötesi benzerlikteki rubai çevirileri!
Bu rubailere bir ad koymanız için; çok okumuş, çok kültürlü ya da çok bilgili olmanıza gerek yok. Türkçe okuma yazma bilen herkesin, bu rubailerin çok büyük bir kısmına bir ad vereceğine eminim. Bu tür rubailerin çok küçük bir kısmına ise; öykünme, etkilenme, benzeme denebilir belki.
Kimi kimde ararken, kimi kimde bulmuşlar,
En uzağımdakini, ta içimde bulmuşlar.
Bilgeler şu yaşamın özünü, anlamını,
Bir tek sözcük içinde, bir isimde bulmuşlar!
Bu tür rubailere, (H)ayret ötesi benzerlikteki rubai çevirileri demek benim elimde ise de; bu şiirlerdeki, etkilenmenin ve benzerliğin derecesini ölçmek, yapılan işin adını koymak da; önce siz değerli okurlarımın, sonra da "O her zaman haklı çıkan / o yumuşak sakallı / o sevimli / o ölümsüz ihtiyar"ın (Tarihin) yaşlı, sıcak ve bilgin ellerinde elbette!
